Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | Sterole roślinne dobre, ale nie dla wszystkich
Wyszukiwarka

Sterole roślinne dobre, ale nie dla wszystkich

Autor

Obecnie dostępnych jest wiele produktów wzbogaconych w sterole i/lub stanole roślinne. Są to głównie margaryny i tłuszcze do smarowania pieczywa, jogurty, majonezy i sosy sałatkowe. Choć sterole i stanole roślinne mają działanie wspomagające leczenie w niektórych zaburzeniach stanu zdrowia, to nie są to związki polecane dla wszystkich.
Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej | Sterole roślinne dobre, ale nie dla wszystkich

Sterole roślinne (fitosterole) należą do tej samej grupy związków chemicznych co cholesterol, jednak nie są syntetyzowane endogennie w organizmie człowieka. Naturalnym źródłem fitosteroli są rośliny, przede wszystkim oleiste, m.in. kukurydza, rzepak, słonecznik. Duże ilości fitosteroli zawierają również nasiona sezamu, orzechy (włoskie, laskowe, ziemne, pistacje), migdały, nasiona dyni, kiełki pszenicy oraz niektóre owoce (pomarańcze, figi) i rośliny strączkowe.

Pamiętać jednak należy, że najbogatszym źródłem steroli roślinnych są oleje. Np. rafinowany olej kukurydziany zawiera 900-1000 mg fitosteroli w 100 g, podobnie olej rzepakowy, a słonecznikowy od 700 – 750 mg/100g.

Znanych jest ok. 40 różnych steroli roślinnych, przy czym najczęściej występujące w olejach to β-sitosterol, kampesterol i stigmasterol. Charakterystyczny dla najpopularniejszego w Polsce oleju rzepakowego jest brassikasterol, który nie występuje w żadnym innym oleju roślinnym. Rodzaj steroli roślinnych i ich zawartość w poszczególnych olejach jest ich cechą charakterystyczną i służy często do identyfikacji konkretnego oleju lub wykrycia jego zafałszowania.

Sterole występują w postaci wolnej lub jako estry m.in. kwasów tłuszczowych. Stanole są to zaś nasycone (uwodornione) sterole roślinne.  

Jak działają sterole roślinne

Związki te mają działanie terapeutyczne. Jest to możliwe dzięki temu, że – jak wspomniano wcześniej – wykazują duże podobieństwo w budowie do cholesterolu. Po spożyciu, fitosterole konkurują z cholesterolem o przyłączanie do wolnych receptorów w strukturze miceli, obniżają wchłanianie cholesterolu w przewodzie pokarmowym i zwiększają jego wydalanie. Obniżenie wchłaniania cholesterolu może powodować wzrost jego produkcji w wątrobie, jednak ilości te nie wyrównują strat. Efekt jest taki, że poziom cholesterolu ogółem i frakcji LDL obniża się w surowicy krwi (wysoki poziom frakcji LDL jest uważany za niekorzystny dla zdrowia). Warto podkreślić, że jednocześnie nie zaobserwowano wpływu fitosteroli na poziom HDL cholesterolu – tzw. „dobrego” cholesterolu.

Należy podkreślić, że sterole działają tylko w momencie, gdy są spożywane w niedużym odstępie czasu od spożycia cholesterolu.

Istotne działanie obniżające poziom cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL zaobserwowano w wielu badaniach klinicznych, w których stosowano dawki fitosteroli na poziomie 1-3g dziennie. Co ciekawe, stosowanie wyższych dawek nie wskazywało jednoznacznie na wzrost działania terapeutycznego.

Należy przy tym zaznaczyć, że obniżanie poziomu cholesterolu w surowicy krwi pod wpływem steroli roślinnych jest związane z równoczesnym obniżaniem α- i ß-karotenu (prowitamin witaminy A) oraz likopenu (innego karotenoidu o właściwościach przeciwutleniających, występującego głównie w pomidorach). Pojawiły się również doniesienia, że wysokie spożycie steroli roślinnych może być potencjalnym czynnikiem ryzyka niedokrwiennej choroby serca.

Warto podkreślić, że spożywanie olejów roślinnych bogatych w sterole nie jest wystarczające do uzyskania efektu terapeutycznego. Typowa europejska dieta dostarcza bowiem ok. 200-400 mg fitosteroli dziennie. Tymczasem uważa się, że w celu obniżenia poziomu cholesterolu powinno się je spożywać w ilości 1,5-3 g/dzień, czyli kilkakrotnie więcej. To dlatego producenci zaczęli wzbogacać niektóre produkty w sterole/stanole roślinne.

Kto powinien wystrzegać się produktów wzbogacanych w sterole/stanole roślinne

Produkty wzbogacone w sterole roślinne nie powinny być spożywane przez kobiety ciężarne i karmiące piersią oraz przez dzieci w wieku do 5 lat, ponieważ dla ich prawidłowego rozwoju niezbędny jest cholesterol. Niezaspokojenie zapotrzebowania na cholesterol w okresie wczesnego dzieciństwa może prowadzić do zaburzeń gospodarki lipidowej oraz chorób układu krążenia w wieku starszym.

Produktów wzbogaconych w sterole/stanole roślinne nie powinny spożywać również osoby zdrowe (o właściwym poziomie cholesterolu).

Z kolei osoby z podwyższonym poziomem cholesterolu i stosujące leki obniżające poziom tego związku, przed zastosowaniem produktów wzbogaconych w sterole/stanole roślinne, powinny skonsultować się z lekarzem.

Jak rozpoznać produkty wzbogacone w sterole roślinne?

Skład i znakowanie produktów zawierających sterole roślinne zostało uregulowane prawnie. Na etykiecie produktu musi być jednoznaczne stwierdzenie, że są wzbogacone w sterole/stanole roślinne. Ponadto produkty zawierające fitosterole, estry fitosteroli, fitostanole i/lub estry fitostanoli powinny być oznakowane w taki sposób, aby konsumenci mogli z łatwością ograniczyć spożycie w/w związków do ilości maksymalnie 3 g/dzień poprzez zarówno spożywanie jednej porcji zawierającej maksimum 3 g, jak i trzech porcji zawierających po 1 g tych związków.

Producent może na etykiecie produktów wzbogaconych w sterole lub stanole roślinne umieścić następujące oświadczenie zdrowotne: „Udowodniono, że sterole roślinne/stanole roślinne obniżają/zmniejszają poziom cholesterolu we krwi. Wysoki poziom cholesterolu jest czynnikiem ryzyka rozwoju choroby wieńcowej serca”. Jednocześnie producent ma obowiązek poinformowania konsumenta (na etykiecie produktu), że korzystny efekt występuje w przypadku dziennego spożycia 1,5-3 g steroli/stanoli roślinnych. Konsument musi być również poinformowany, że w przypadku żywności zapewniającej spożycie 1,5-2,4 g steroli/stanoli roślinnych efekt ten wynosi 7-10%, a w przypadku żywności zapewniającej spożycie 2,5-3,0 g steroli/stanoli roślinnych odpowiednio 10-12,5%. Ponadto konsument musi być poinformowany, że czas do wystąpienia efektu wynosi 2-3 tygodnie.

  1. Gordon M. H.: Analysis of minor compounds as an aid to authentication. In Oils and fats authentication. Ed.: Jee M., Blackwell Publishing, USA, 2000;
  2. De Smet E., Mensik R. P., Jogchum P. : Effects of plant sterol and stanols on intestinal cholesterol metabolism: Suggested mechanisms from past to present. Mol Nutr Food Res 2012, 56:1058-1072;
  3. Harcombe Z. and Baker J. S.: Plant sterols lower cholesterol, but increase risk for coronary heart disease. J Biol Sci 2014, 14 (3): 167-169;
  4. Rozporządzenie Komisji (WE) z dnia 31 marca 2004r. dotyczące znakowania żywności i składników żywności z dodatkiem fitosteroli, estrów fitosteroli, fitostanoli i/lub estrów fitostanoli (2004/608/EC);
  5. Rozporządzenie Komisji (UE) z dnia 20 czerwca 2014r. zmieniające rozporządzenia (WE) nr 983/2009 i (UE) nr 384/2010 w odniesieniu do warunków stosowania określonych oświadczeń zdrowotnych odnoszących się do wpływu steroli roślinnych i stanoli roślinnych na obniżanie poziomu cholesterolu LDL we krwi (2014/ 686/EC).

0 komentarzy