W poprzednim artykule na temat miażdżycy napisałem, że jest spowodowana odkładaniem się cholesterolu w ścianie tętnic. Cholesterol pochodzi z osocza, z którego przenika do ściany tętnicy pod wpływem ciśnienia krwi. Tętnica jest jakby miękką i elastyczną rurą, wysłaną po wewnętrznej stronie śródbłonkiem, zbudowanym z jednej warstwy ściśle przylegających do siebie komórek. Spełnia on rolę filtru, przepuszcza bowiem osocze, ale hamuje przenikanie do ściany tętnicy małych drobin substancji biologicznych nierozpuszczalnych w osoczu. Do takich drobin należy cholesterol.

Cholesterol jest substancją tłuszczowatą, nierozpuszczalną w osoczu. Aby utrzymać się w krwi, łączy się z białkiem, fosfolipidami, a także z triglicerydami tworząc małe kuliste drobiny. Białko i fosfolipidy mają zdolność wiązania się z wodą i dzięki temu cholesterol i triglicerydy z nimi związane mogą utrzymać się w osoczu docierając z krwią do wszystkich tkanek i narządów.

Tak zbudowane drobiny noszą nazwę lipoprotein. Nie są one jednorodną grupą cząsteczek, różnią się między sobą rodzajem białka. Natomiast cholesterol, triglicerydy i fosfolipidy w różnych cząsteczkach lipoprotein są takie same, chociaż występują w różnych proporcjach. Różnice w rodzaju białka powodują odmienne zachowanie się lipoprotein w organizmie, co ma kluczowe znaczenie w powstawaniu miażdżycy. Najważniejsze są tu tzw. lipoproteiny LDL i lipoproteiny HDL.

Napisałem powyżej, że śródbłonek hamuje przenikanie do ściany tętnicy małych drobin substancji biologicznych nierozpuszczalnych w osoczu. Chodzi tu o zdrowy, nieuszkodzony śródbłonek. Lipoproteiny są właśnie takimi drobinami, których przenikanie do ściany tętnicy hamuje zdrowy śródbłonek. Przez śródbłonek uszkodzony lipoproteiny mogą przenikać. Czynnikiem uszkadzającym śródbłonek są najczęściej składniki dymu tytoniowego (u palaczy) i nadciśnienie tętnicze wywierające szkodliwy mechaniczny wpływ na śródbłonek.

Lipoproteiny LDL, nieco większe niż HDL, po przeniknięciu pod śródbłonek powodują odkładanie się pod nim cholesterolu. Natomiast lipoproteiny HDL przenikają przez całą ścianę tętnicy razem z osoczem. W jej zewnętrznej warstwie są zbierane przez naczynia limfatyczne i razem z limfą wracają do krwi żylnej. Cholesterol HDL nie powoduje miażdżycy, dlatego nazywany jest dobrym cholesterolem, natomiast cholesterol LDL złym. Lipoproteiny HDL zabierają cholesterol ze ściany tętnicy i przenoszą do wątroby, zatem działają przeciwmiażdżycowo.

Z powyższego wynika, że im wyższy jest poziom złego cholesterolu w osoczu, tym większe jest ryzyko miażdżycy. I odwrotnie, wysoki poziom dobrego cholesterolu przemawia za hamowaniem rozwoju miażdżycy. Dlatego najważniejszym dążeniem w profilaktyce miażdżycy jest obniżenie poziomu złego cholesterolu do wartości uważanych za bezpieczne. Są to wartości rzędu 100-115 mg/dl (2,5-3 mmol/l) u ludzi zdrowych.

Dieta jest głównym sposobem obniżania poziomu cholesterolu, a tym samym profilaktyki miażdżycy. Poleca się codzienne spożywanie warzyw, owoców, orzechów, chudego mleka i jego przetworów, pełnoziarnistego pieczywa, olejów roślinnych, a do smarowania pieczywa miękkich margaryn. Mięso czerwone (wieprzowina, wołowina) powinny być zastępowane rybami i mięsem z drobiu. Pożądane jest częste spożywanie nasion roślin strączkowych.

Unikać należy tłuszczów zwierzęcych, a ludzie z wysokim poziomem cholesterolu powinni uważać również na ilość spożytych w ciągu dnia jaj. Utwardzone tłuszcze roślinne (twarde margaryny) i tłuszcze cukiernicze wymagają wykluczenia z diety.

Więcej o diecie w profilaktyce i leczeniu miażdżycy w następnych artykułach o miażdżycy.